♪ “ဆုိက္ဘာလံုၿခံဳေရးအတြက္ သတိျပဳရမယ့္အခ်က္(၇)ခု” ♫

ယေန႔ေခတ္လူေနမႈဘ၀မွာ လူေတြဟာေန႔စဥ္လိုလိုအင္တာနက္ အသံုးျပဳ ေနၾကပါတယ္။ လူမႈကြန္ရက္ေတြသံုးစြဲၾက တယ္။ E-mail ေတြ အသံုးျပဳၾက တယ္။ သိခ်င္တာေတြရွာေဖြၾကတယ္ စသျဖင့္ေပါ့။ အင္တာနက္မွာ အံ့အား သင့္ဖြယ္ရာ အဆံုး အစမဲ့သတင္းအခ်က္အလက္ေတြ ျပည့္ႏွက္ေနသလို အႏၲရာယ္ေပါင္းစံုနဲ႔လည္း ျပည့္ႏွက္ေနတယ္ဆိုတာက သာဓကေပါင္းစုံနဲ႔ ေန႔စဥ္ၾကားသိေနရပါတယ္။ ဘဏ္စာရင္းေတြ အခုိးယူခံရတယ္၊ ကိုယ္ေရး ကိုယ္တာအခ်က္အလက္ေတြ ခိုးယူခံရတယ္၊ ဆိုက္ဘာဘူလီလိုမ်ဳိး အြန္လိုင္း ကေန ၿခိမ္းေျခာက္အက်ပ္ကိုင္ခံရ၊ ေငြညႇစ္ခံရတာေတြရွိတယ္။ ကိုယ့္ရဲ႕ E-mail နဲ႔ လူမႈကြန္ရက္ account ေတြ အခုိးခံရၿပီး မိမိတို႔ေရးသလိုလို ကုိယ္စား စာေတြ၀င္ေရးသြားတယ္၊ post ေတြ ၀င္တင္သြားတယ္စသည့္ ဆုိက္ဘာ ရာဇ၀တ္မႈမ်ားစြာ ႀကံဳေတြ႕ေနရပါတယ္။ ျမန္မာျပည္ကဲ့သို႔ေသာ ယခုမွ အိုင္တီနည္းပညာမ်ားစတင္ၿပီး က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ အသံုးျပဳေနသည့္ ႏုိင္ငံမ်ားအဖုိ႔ လတ္တေလာႀကီးမားလွသည့္ ဆုိက္ဘာရာဇ၀တ္မႈမ်ား သိပ္မႀကံဳရေသးေပမယ့္ အနာဂတ္မွာ အႀကီးအက်ယ္ျဖစ္လာႏုိင္မွာျဖစ္ပါ တယ္။ဒီေတာ့ ကြၽန္ေတာ္တို႔ အြန္လုိင္းမွာ မိမိတို႔ရဲဲ႕ လံုၿခံဳေရးကိုတတ္ႏုိင္သမွ် ကာကြယ္မႈေတြလုပ္ ထားမယ္ဆိုလွ်င္ ေတာ္႐ံုတန္႐ံုေတာ့ အဆိုပါႀကံဳေတြ႕ရ မယ့္ ျပႆနာမ်ားစြာကေန ကာကြယ္ေပးႏုိင္မွာလည္းျဖစ္ပါတယ္။ ဘယ္လို မ်ဳိးႀကဳိတင္ကာကြယ္မႈေတြ လုပ္မလဲဆိုတာေတြထဲက အေရးအႀကီးဆံုး အခ်က္ ေတြကိုစုစည္းေဖာ္ျပေပးလိုက္ပါတယ္။

၁. အလြယ္တကူအျခားသူမသိႏုိင္သည့္ password မ်ားသံုးပါ

ကိုယ့္ရဲ႕ password ေတြက အျခားသူခန္႔မွန္းလို႔မရႏုိင္တာေတြ ေပးသင့္ၿပီး အႀကီးစာလံုး၊ အေသးစာလံုး၊ ကိန္းဂဏန္း မ်ားႏွင့္ သေကၤတမ်ားစြာကို ေရာေထြးသံုးစြဲသင့္ပါတယ္။ ကိုယ့္ရဲ႕နာမည္ေတြ၊ ၁၂၃၄ ဆိုတာမ်ဳိးေတြ၊ ေမြးသကၠရာဇ္ေတြစတဲ့ အျခားသူခန္႔မွန္းရလြယ္ကူေစမယ့္ password ေတြ မသံုးသင့္သလို မိမိရဲ႕ password ကို အျခားသူအားေျပာဆုိျခင္း ကိုယ့္ဖုန္း၊ ကြန္ပ်ဴတာစတာေတြထဲမွာ ေရးမွတ္ထားျခင္းေတြလည္း မလုပ္သင့္ပါဘူး။ ထုိ႔အတူစာအုပ္နဲ႔ ေရးမွတ္ထားျခင္းေတြလည္း မလုပ္ သင့္ပါဘူး။ Account မ်ားစြာအတြက္ တူညီေသာ password ေတြကို မသံုးစြဲသင့္ပါဘူး။ အနည္းဆံုး လအနည္းငယ္ၾကာတဲ့ အခါတုိင္း ပံုမွန္ေျပာင္းလဲသင့္ပါတယ္။ email မ်ားကို ဖုန္းနဲ႔ပါ verify လုပ္ရတဲ့ 2-step verification လုပ္ထားသင့္ပါတယ္။

၂. လိုက္နာရန္အခ်က္ေတြကို လက္ခံတာ၊ ပ႐ိုဂရမ္မ်ားကို install လုပ္ရာ မွာသတိထားပါ

အကယ္၍ newsletter ေတြရယူဖုိ႔၊ ပ႐ိုဂရမ္ေတြ install ဖို႔ (သုိ႔) တစ္ခုခု အတြက္ လိုက္နာရန္အခ်က္မ်ားကို လက္ခံ ရာမွာ သတိထားဖုိ႔လိုအပ္ပါတယ္။ မ်ားစြာေသာ Website ေတြက သင့္ရဲ႕ကြန္ပ်ဴတာထဲသုိ႔ adware မ်ားပါ တစ္ပါတည္း (မိမိ မသိလိုက္ဘဲ) ထည့္သြင္းသြားႏုိင္ၿပီး သင့္ရဲ႕လုပ္ေဆာင္မႈ ေတြနဲ႔ browser မွာ ဘာေတြၾကည့္တတ္သလဲဆိုတဲ့ အေလ့အက်င့္ ေတြကို ေျခရာခံေနႏုိင္ပါတယ္။ အခ်ဳိ႕ေသာ sites ေတြမွာ product တစ္ခုကိုရယူဖုိ႔ ပံုစံျဖည့္သြင္းရာမွာ မျဖစ္မေနထည့္သြင္းရ မယ့္အကြက္ကို asterisk (*) နဲ႔ ျပထားၾကၿပီး အဲဒါေတြေလာက္ပဲထည့္သင့္ပါတယ္။ အျခား အကြက္ေတြကို ခ်န္ထားခဲ့ႏုိင္ပါ တယ္။

၃. ကိုယ္ေရးကိုယ္တာ အခ်က္အလက္အေသးစိတ္ကို သူစိမ္းမ်ား အား မေပးပါနဲ႔

ကိုယ့္ရဲ႕နာမည္အျပည့္အစံု၊ လိပ္စာအျပည့္အစံု၊ ဖုန္းနံပါတ္စတာေတြကို အြန္လိုင္းေပၚမွ သင္မသိတဲ့သူ (သို႔) ယံုၾကည္မႈမရွိတဲ့သူေတြကို မေပးသင့္ ပါဘူး။ အထူးသျဖင့္ chat rooms ေတြမွာေပါ့။ အြန္လိုင္းမွာ friends လုပ္ရာ မွာ သတိထား ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။အထူးသျဖင့္ လူမႈကြန္ရက္မ်ားမွာပဲျဖစ္ပါ တယ္။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ ကိုယ့္ရဲ႕အသိပံုစံမ်ဳိး account အတုနဲ႔ ပံုမွား ႐ိုက္ႏုိင္တာမ်ဳိးေတြျဖစ္တတ္လုိ႔ပါပဲ။

၄. Dating Website မ်ားစြာကိုလည္း သိပ္ယံုၾကည္မႈမရွိပါႏွင့္

Dating site မ်ားမွာ အမ်ဳိးသမီးပံုမ်ားျဖင့္ ေသြးေဆာင္ျဖားေယာင္းကာ စကား ေျပာလိုလွ်င္ ဘယ္ေလာက္ေပးရမည္ဆိုၿပီး ပံုလွလွေလးမ်ားနဲ႔ ဆြဲေဆာင္ ထားတတ္ၾကပါတယ္။ အဲဒါကမိမိတို႔ရဲ႕ ေငြမ်ားကို လွည့္စားရယူႏုိင္ဖုိ႔ ေထာင္ေခ်ာက္တစ္ခုပါပဲ။ အြန္လိုင္းေပၚမွာ မသိတဲ့လူတစ္ေယာက္ကို ေငြမလႊဲ ေပးပါႏွင့္။ အျပင္မွာေတြ႕ၾကဖို႔ ခ်ိန္းဆိုမႈမ်ားျပဳလုပ္ရာတြင္ လူစည္ကားရာ public area လိုမ်ဳိးေနရာေတြျဖစ္တဲ့ စားေသာက္ဆုိင္၊ ေကာ္ဖီဆုိင္ေတြမွာသာ ခ်ိန္းဆိုမႈေတြျပဳလုပ္သင့္ပါတယ္။ ကိုယ္ေရး ကိုယ္တာအခ်က္ အလက္ အေသးစိတ္ မ်ားျဖစ္တဲ့ ကိုယ့္ရဲ႕ accounts ေတြနဲ႔ identity ေတြကို သူစိမ္း မ်ားအားေျပာဆိုျခင္း မျပဳပါႏွင့္။ Chat room ေတြ၊ Social Media ေတြနဲ႔ Website ေတြမွာရယူထားတဲ့ အခ်က္အလက္ေတြကေန သင့္ရဲ႕အိမ္၊ ႐ံုး စတာေတြအထိ လုိက္လံအႏၲရာယ္ျပဳတာေတြႀကံဳႏုိင္ပါတယ္။ မ်ားစြာေသာ ဆုိက္ဘာရာဇ၀တ္မႈမ်ားက ဒီလိုနည္းလမ္းနဲ႔ က်ဴးလြန္ေလ့ ရွိပါတယ္။ အထူး သျဖင့္ မသိနားမလည္ေသးတဲ့ ကေလးသူငယ္မ်ား၊ ဆယ္ေက်ာ္သက္မ်ားအဖုိ႔ ဒီလိုမ်ဳိး က်ဴးလြန္ခံရႏုိင္မႈျဖစ္ႏုိင္ေျခပိုမ်ားပါတယ္။ မိမိတို႔အြန္လုိင္းမွာ၀ယ္ယူ မယ့္ Online Shopping site ေတြဟာ အတုလား အစစ္လားဆိုတာသတိျပဳ ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ Pop ups ကေန ေၾကာ္ျငာသေဘာတက္လာတဲ့ site ေတြကုိ မယံုၾကည္ဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။

၅. အတုအေယာင္ျဖစ္တဲ့ Phishing လုပ္မႈမ်ားကို သတိထားပါ

ကိုယ့္ရဲ႕ mail ထဲကို phishing e-mails ေတြ၀င္တတ္ပါတယ္။ အဲဒါေတြကေတာ့ သင္စာရင္းဖြင့္ထားတဲ့ဘဏ္ (သုိ႔) သင္ေစ်း၀ယ္ေလ့ရွိတဲ့ ဆုိင္ေတြကေနပို႔တဲ့ ပံုစံမ်ဳိးနဲ႔ ယံုၾကည္ရေလာက္ေအာင္ ယုတၱိရွိရွိ စာေတြေရးသားထားၿပီး website အတုတစ္ခုသို႔ link ေပးကာ သင့္ရဲ႕ ကိုယ္ေရးအခ်က္အလက္မ်ားစြာကို ျဖည့္သြင္းခုိင္းၿပီး ခုိးယူသြားတာပါပဲ။ Gmail ထဲကုိ sign in ၀င္တဲ့ interface နဲ႔ တစ္ေထရာတည္းတူတဲ့ page အတုေတြကေနသင့္ရဲ႕ gmail account ေတြကို လည္းခိုးယူႏုိင္ပါတယ္။ အဆိုပါ mail မ်ားထဲမွာပါ၀င္တဲ့ တစ္ခုခုကိုႏွိပ္ဖုိ႔ (attachment လိုမ်ဳိး) ၫႊန္ၾကားထားလွ်င္ မႏွိပ္မိပါေစႏွင့္။ အဲဒီကေန spyware လိုမ်ဳိးေတြတင္သြားတတ္ပါတယ္။ သင္ကဘယ္ႏွေယာက္ေျမာက္ user ျဖစ္တဲ့အတြက္ ေဒၚလာဘယ္ႏွသန္းရမယ္၊ ျပည္ပက ထီကို ၀င္ေရာက္ ကံစမ္းဖုိ႔ ဖိတ္ေခၚတာစတာေတြကို မယံုၾကည္ဖုိ႔လိုအပ္ပါတယ္။

၆. လူမႈကြန္ရက္မ်ားမွာ သင့္အေၾကာင္းအခ်က္အလက္ျဖည့္သြင္းမႈမ်ားကို ကန္႔သတ္ထားပါ။

Facebook, Twitter, Google+, Instagram, LinkedIn ႏွင့္ အျခားေသာ social media ေတြဟာ ဒီေန႔လူေတြေတာ္ ေတာ္မ်ားမ်ား အသုံးျပဳေနၾက ပါတယ္။ Facebook မွာဆိုလွ်င္ ကိုယ့္ရဲ႕ ေမြးသကၠရာဇ္၊ လိပ္စာ၊ ဖုန္းနံပါတ္၊ မိသားစု၀င္ေတြနဲ႔ အျခားေသာ ကိုယ္ေရးအခ်က္အလက္မ်ားစြာ ျဖည့္သြင္း ရပါတယ္။ အဆိုပါအခ်က္အလက္မ်ားနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး အျခားသူမ်ား မသိ ေစရန္ ကန္႔သတ္ထားသင့္ပါတယ္။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ သင္တင္လိုက္တဲ့ သင့္အိမ္အတြင္းက ပံုေတြ၊ သင္သြားေလ့ ရွိတဲ့ေနရာေတြ၊ သင့္မိသားစု၀င္ ေတြရဲ႕ အေၾကာင္းေတြ၊ အမူအက်င့္ေတြအားလံုးကို တြက္ခ်က္ကာ လူမႈ ကြန္ရက္ေပၚက သင့္ရဲ႕အခ်က္အလက္ေတြကေနတစ္ဆင့္ ေဖာက္ထြင္းမႈ လိုမ်ဳိး၊ လိမ္လည္မႈလိုမ်ဳိးေတြ လုပ္ေဆာင္လာႏုိင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ မိမိရဲ႕ ကိုယ္ေရးကိုယ္တာအခ်က္အလက္ေတြကို လူမႈကြန္ရက္ ေတြမွာ တင္မယ္ ဆိုလွ်င္သတိထားၿပီး ကိုယ့္ရဲဲ႕ privacy ကို အျမင့္ဆံုးထားသင့္ပါတယ္။ သင့္ရဲ႕ ကိုယ္ေရးအခ်က္အလက္ေတြနဲ႔ account အတုလုပ္ကာ သင့္ကိုယ္စား လိမ္လည္မႈေတြလည္း လုပ္ေဆာင္ႏုိင္ပါေသးတယ္။

၇. E-mail accounts မ်ားစြာထားပါ

E-mail accounts က သံုးခုေလာက္ထားသင့္ပါတယ္။ သင့္ရဲ႕အလုပ္နဲ႔ ပတ္သက္တာ၊ ကိုယ္ေရးကိုယ္တာနဲ႔ပတ္သက္တာ စသျဖင့္ခြဲျခားထား သင့္ပါတယ္။ Business နဲ႔ပတ္သက္တဲ့ email ကေတာ့ သင့္အလုပ္ခြင္နဲ႔ ပတ္သက္တာေတြမွာ သံုးသင့္ ပါတယ္။ ပင္မ email ကေတာ့ ဘဏ္မွာျဖည့္ တာ၊ အလုပ္ရွာတာ၊ အာမခံထားတာေတြနဲ႔ ကိုယ့္ရဲ႕မိသားစု၊ သူငယ္ခ်င္းေတြ အတြက္ သံုးစြဲသင့္ပါတယ္။ ေနာက္ထပ္ email ကေတာ့ online store ေတြမွာ ၀ယ္ယူတာေတြပဲျဖစ္ျဖစ္၊ လူမႈကြန္ရက္ေတြမွာ သံုးစြဲတာပဲျဖစ္ျဖစ္၊ အင္တာနက္မွာ ျဖည့္သြင္းရတာေတြမွာပဲျဖစ္ျဖစ္စတဲ့ email ျဖည့္ရတဲ့ လုပ္ငန္းစဥ္ေတြအတြက္ သံုးသင့္ပါတယ္။ဒီေလာက္ဆိုလွ်င္ေတာ့ အေျခခံ အားျဖင့္ လံုေလာက္သြားၿပီျဖစ္ေပမယ့္ ကိုယ့္ရဲ႕ဖုန္း၊ ကြန္ပ်ဴတာေတြမွာ antivirus ပ႐ိုဂရမ္ေတြ၊ anti-spyware program ေတြနဲ႔ firewall ေတြ တင္ထားသင့္ပါတယ္။ ကိုယ့္ရဲ႕ Wireless Router ကိုလည္း လံုၿခံဳမႈရွိေအာင္ လုပ္ေဆာင္ထားရမွာျဖစ္ပါတယ္။ Public Wireless Network ေတြမွာ သံုးစြဲ တဲ့အခါ File sharing and network discovery ကို turn off လုပ္ထားရမွာပါ။ သိပ္မယံုၾကည္ရတဲ့ source ေတြကေန download ခ်တာေတြ မလုပ္ေဆာင္ သင့္ ပါဘူး။ ဘာပဲျဖစ္ျဖစ္ ဒီေန႔ေခတ္မွာ ဆိုက္ဘာလံုၿခံဳေရးက အလြန္တရာ အေရးႀကီးလာၿပီျဖစ္လုိ႔ အဲဒါနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ ဗဟုသုတ ေတြကို တတ္ႏုိင္သမွ် ရွာေဖြေလ့လာရင္း လုိက္နာၾကမယ္ဆိုလွ်င္ မလိုလားအပ္တဲ့ ျပႆနာ မ်ားစြာ အား ႀကိဳတင္ ကာကြယ္ၿပီးသားျဖစ္ေနမွာပါ။

Mobile Guide Journal (Every Monday)
https://www.facebook.com/officialmobileguidejournal